Svetomir Nastasijević opisao je kako je slavni Nemac u svoju kompoziciju na šest mesta uvrstio i melodiju „Svu noć idoh”, koju su na igrankama pevali momci iz Ljubića, Trbušana, Preljine i Brđana.
Početak Betovenovog skerca, Srpska narodna melodija „Svu noć idoh”, koju je Nastasijević slušao u Preljini i Brđanima (Foto: Zbornik NM Čačak), Ludvig van Betoven
Čačak – Jedna tema u sonati za klavir solo br. 18, opus 31, No. 3 slavnog Ludviga van Betovena potpuno se podudara sa srpskom narodnom melodijom iz nekih sela bliskih gradu Čačku na Zapadnoj Moravi. Ove već ostarele, izuzetno zanimljive redove i notne zapise, iz pera Svetomira Nastasijevića, nalazimo blagodareći tek u objavljenoj Bibliografiji Zbornika radova Narodnog muzeja u Čačku (1969–2020).
Nižu se u Nastasijevićevom zapisu nazvanom „Srpska narodna melodija u sonati Betovena”, koju je rečeni Zbornik štampao još 1972, u doba kad interneta nije bilo ni na vidiku, a pitanje je da li su im radio ili čak gramofon bili na usluzi.
Oba pomenuta kompozitora imala su svoje mesto u svetu ozbiljne muzike, svako primereno njihovom pojedinačnom vremenu i slavi. Neponovljivi nemački kompozitor (1770, Bon – 1827 Beč), upamćen je kao najveći kompozitor planete, dok je Svetomir, potekavši iz umetničke bratske zajednice u Gornjem Milanovcu pored Despotovice (1902, Milanovac – 1980 Beograd) i stupajući tragom umetničkog dara, kao arhitekta, prispeo do zvanja jednog od najvećih srpskih kompozitora, budući jedno vreme i direktor Beogradske opere.
Naš kompozitor daje notni zapis Betovenovog skerca, zatim i srpske narodne melodije koju je, veli, slušao u selu Preljini kod Čačka, pre prilično udaljenog vremena, kasnije i u Brđanima kod Preljine.
„Ovo je vrlo stara srpska melodija, koju sam prvi put čuo kao muzikalan dečak, violinista, u selima, Preljini i Brđanima. Slušao sam više puta kako je pevaju seoski mladići. I zapamtio. Moj stariji brat Momčilo, koji je bio muzički veoma obrazovan, potvrdio je da je istu melodiju slušao u isto vreme u Ljubiću, opet blizu Čačka, ističući da su je pevači iz Ljubića vrlo interesantno interpretirali: jednovremeno i tužno i šaljivo, jer je po tekstu reč o neuspeloj krađi devojke pri čemu su, na kraju pesme, dodavali uzvik ’joj’, često izvan tonaliteta melodije.”
Na velikom saboru u selu Trbušanima kod Čačka, Svetomir je ponovo slušao ovu narodnu pesmu.
„Pevalo ju je unisono nekoliko mladića, tada u prisustvu Momčilovom, koji je pažljivo slušao i dodao: ’Ovo su sigurno mladići iz Ljubića.’ Nisam se raspitivao da li je ova melodija rođena u pomenutim selima ili doneta iz drugih delova Srbije, a još manje bih mogao da tvrdim ili pretpostavljam kako je stigla do Beča i gigantskog kompozitora Betovena.”
Nastasijević ističe da je Betoven u svom skercu našu melodiju u As-duru „Svu noć idoh” citirao šest puta: dvared u celini na početku stava, treći put posle repeticije u skraćenom obliku, u Ef-duru, četvrti put kraća (četiri takta) sa izvesnom malom razradom, u Ce-duru. Peti put citira celu melodiju sa skromnim figurativnim variranjem prvog, drugog, petog i šestog takta, beleži naš kompozitor.
On navodi da je Betoven, što je poznata činjenica, sa zanimanjem odabirao melodije drugih naroda i na taj način bogatio svoj muzički fond. Takve motive uklapao je i u svoja veća, znamenitija dela, kao što je njegova šesta simfonija. Kao romantičar u izvesnoj meri, morao je voleti i narodne melodije.
„Ovakav ishod stvari dovodi me do zaključka da je ovaj Betovenov skerco sonate opus 31 u Es-duru prožet isto tako vanmuzikalnom sadržinom, kao i čistom muzikom, zahvaljujući toploj i čežnjivoj melodiji i duhovitom tekstu srpskih seljaka.”
Prerađena melodija, u Nastasijevićevoj operi „Začarana vodenica”
Betoven i srpski seljak progovorili su zajedničkim muzičkim jezikom. I dok je naš mladić beznadežno tumarao noću po selu da bi ukrao svoju devojku, dotle je svakako i Betoven uzdisao i, verovatno, šetao noću ispod prozora svojih ljubavi. Veliki kompozitor i izraziti humanista, dragoceni Betoven, nije se nimalo predomišljao da, po ovoj istoj liniji, uključi u svoju kompoziciju jednu seljačku melodiju iz Srbije, što nam i ovaj skerco u celini potvrđuje.
„Ovu istu narodnu melodiju iskoristio sam kao glavni motiv za moju komičnu operu ’Začarana vodenica’ u kojoj isto tako glavni junak, seoski mladić, krade devojku, ali sa uspehom. Narodnu melodiju sam preradio zbog sadržine teksta i opšte situacije dramatskog i scenskog postupka, kao i karakterizacije glavnog junaka, seoskog mladoženje”, opisao je u svom radu Svetomir Nastasijević, jedan od najplodnijih srpskih kompozitora.
Gvozden Otašević – POLITIKA
