U nedelju 11. oktobra u organizaciji Udruženja Irmos, istoričar dr Nemanja Dević iz Beograda je održao predavanje u manastiru Vaznesenju u Ovčarsko-kablarskoj klisuri na temu ,,Srbija, država i crkva, 1918-1920, vek obnove i ujedinjenja“.
U nadahnutom izlaganju dr Nemanja Dević je istakao da Prvi svetski rat i period nakon toga predstavljaju identitetsku tačku za srpski narod. U prvom delu predavanja govorio je o diplomatskoj istoriji i velikim pričama, ali iza kojih stoji podvig običnog srpskog vojnika.
Prvi svetski rat je po broju snaga koju su u njemu učestvovale i po tehnici koja je upotrebljena najveći sudar koji je svet zadesio svet još od Antičkog doba. U središtu tih događaja se nalazi Kraljevina Srbija. Srpska vojska ostvaruje prve pobede savezničke koalicije na Ceru i Kolubari. Ali nakon velike ofanzive nemačkih i austro-ugarskih snaga u jesen 1915. godine, srpska vojska kreće u odstupanje ka Albaniji, kao put u neizvesnost, tražeći jasniju perspektivu u ratovanju. Velike savezničke sile su bile uglavnom vođene svojim ineteresima i sva kreditna pomoć koja je bila poslata Srbiji je bila uslovljena raznim ucenama.
Nakon krfske epizode i oporavka vojske, 1916. vojska je formirala Solunski front i nalazi se u ofanzivnim dejstvima. U septembru 1918. godine srpska vojska kreće u proboj Solunskog fronta i za 46 dana prelazi pešice oko 700 km. U nezadrživom naletu, francuska konjica nije mogla da prati srpsku pešadiju. 4. oktobra je bila oslobođena čitava teritorija Kraljevine Srbije. Tek na poziv Narodnih vijeća iz Hrvatske, Slovenije i Bosne i Hercegovine, srpska vojska prelazi reke i oslobađa te teritorije, koje su želele priključenje Kraljevini Srbiji.
Kao rezultat ratnih dejstava stvara se jedna unitarna, demokratska i parlamentarna Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, gde su sve nacije, vere, pisma i jezici bili ravnopravni.
Na talasu ujedinjenja, 12. septembra 1920. godine u Sremskim Karlovcima dolazi do proglašenja obnavljene Pećke patrijaršije.
Ceremoniji proglašenja je prisustvovao regent Aleksandar Karađorđević i svi episkopi ujedinjene Srpske pravoslavne crkve.
Stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca predstavlja prelomnu tačku u našoj istoriji, jer se iz srpskog ušlo u jugoslovenski kontekst. Srbi su do tog perioda bili integrisani kroz zavetni model nacije, odnosno model po kome se nacija stvara na onim teritorijama gde isti narod deli iste epove, iste narodne pesme, istu istoriju i istu veru. Nakon Prvog svetskog rata, pod pritiskom srpskih kulturnih i političkih elita dolazi do ujedinjenja po republikanskom modelu, gde je glavni kohezioni faktor jezik, i gde je usledilo približavanja narodima koji nam kulturološki nisu bili bliski.
Dr Nemanja Dević je predavanja nastavio autentičnim citatima srpskih Solunaca, zabeleženih u knjizi ,,Tri sile pritisle Srbijicu“. Tu se kao ključne osobine srpskog vojnika tog perioda navode sledeće: slobodoljubiv i borben, u živoj vezi sa Bogom i precima, živeći i vojujući u strpljenju, jednostavan, čojstven, inadžija, sa uvažavanjem hijerarhije, skroman i u patnji i u žrtvi i u pobedi.
U nizu citata posebno se izdvojio jedan: ,,Odmah po Đurđevdanu 1916. godine, neki Spasojević iz Mramorca, ovog susednog sela našem, dobije pismo od kuće preko Ženeve. Poslali mu u pismu jedan cvetić i javljaju – Rodio ti se sin. Dobavio on odmah konjak da časti. Lupaju mu vojnici šajkaču o zemlju. Radostan, samo što ne poleti. Posle podne ode na stražu, njegov red. I pogibe. Pogibe taj Spasojević što dobio sina. Poginuo srećan.“
Predavač navodi da su nama od naših Solunaca ostali posedi u našim selima, ostalo nam je nešto u nasledstvo a nešto u nasleđe, ostala su nam njihova prezimena, ostale su nam njihove oči, a kroz njih oni gledaju našu budućnost
.
Predavanje je organizovano u sklopu projekta ,,Nasleđe i raskršća“, čiji je nosilac Udruženje Irmos, a sufinansijer Grad Čačak.
