Poslednje decenije XIX i početak XX stoleća u srpskoj književnosti obeležilo je rađanje i kratak, tragično prekinut život jedne od najzagonetnijih, a ipak najjačih karika srpske moderne pesničke tradicije – Vladislava Petkovića Disa.
Ovaj grandiozni klasik, iz čijeg je zdravog pesničkog korena izraslo moćno, razgranato i plodno stablo, utisnuo je dubok pečat nacionalnom književnom stvaralaštvu. Smisaoni ključ njegove celokupne pisane zaostavštine i danas dokazuje da se iza njegove fizičke krhkosti krila izuzetna duhovna snaga. Čudesna dimenzija nevelikog, ali moćnog književnog opusa, oličena čak i u karakterističnom Disovom liku, još za njegovog života postaju trajno nadahnuće za rafinirana umetnička ostvarenja.
U Udruženju književnika Srbije 21. oktobra 2014. godine predstavljeno je nekoliko izuzetnih divot-izdanja vajara, slikara, grafičkog dizajnera, pisca i izdavača Mirka Mrkića Ostroškog (1945), i izdavačke kuće Interpres (Interpress), osnovane 1990. godine u Beogradu, čiji je Ostroški osnivač i glavni urednik. Interpres je kuća poznata po bibliofilskim izdanjima bisera domaće i svetske književnosti, na više jezika.
Tom prilikom otkriven je bareljef u bronzi „Možda spava”, portret Vladislava Petkovića Disa koji je autor Ostroški darovao Udruženju književnika Srbije. Tako je Disu u Svečanoj sali pripalo istaknuto mesto uz brojne velikane srpske književnosti. Bareljef su otkrili Radomir Roko Andrić, tadašnji predsednik Udruženja književnika Srbije, Radmila Lisa Braun (Radmila Lisa Brown), potomak Vladislava Petkovića Disa (čija je baba po ocu najmlađa Disova sestra), direktorka i vlasnica izdavačke kuće The English Book u Beogradu, i autor Ostroški. Umetnik je istakao da je ideja potekla upravo od gospođe Braun koja je izrazila želju i da se svom pretku oduži podizanjem spomen-česme sa istim bareljefom u njegovom rodnom Zablaću kod Čačka. Naglasila je i da planira uređenje spomen-kuće posvećene velikom pesniku. Udruženje književnika Srbije, kao i svi prisutni, podržali su ovu inicijativu.
U Centralnom holu Doma Vojske Srbije 10. novembra 2015. godine takođe je upriličena svečanost otkrivanja bronzanog bareljefa sa Disovim likom, rad istog umetnika. Skupu su prisustvovali državni sekretar u Ministarstvu za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Nenad Nerić i Radmila Lisa Braun.
Pre svečanog otkrivanja spomen-obeležja gostima se, u ime domaćina, obratio direktor Medija centra „Odbrana”, pukovnik Stevica S. Karapandžin, istakavši ideju o pretvaranju Centralnog hola u umetničku galeriju.
Realizacija ove ideje započela je 15. februara 2015, na Dan srpske državnosti, kada je predsednik Republike Srbije Tomislav Nikolić otkrio spomen-obeležje Oko sokolovo – Na braniku otadžbine 1914–2014. Ovaj rad u bronzi i terakoti, rad Mirka Mrkića Ostroškog, postavljen na zdanju Doma Vojske Srbije, posvećen je najpoznatijem srpskom izviđaču Dragutinu Matiću, jednom od simbola herojske borbe srpske vojske u Prvom svetskom ratu. Taj događaj bio je podsticaj da bronzana obličja dobiju i ostale značajne ličnosti srpske vojne, kulturne i naučne istorije čime je Medija centar „Odbrana” počeo obeležavanje tri značajna jubileja za srpski narod – stogodišnjicu Prvog svetskog rata, dva veka od podizanja Drugog srpskog ustanka i sedam decenija od pobede nad fašizmom.
Na taj način Centralni hol postao je galerija u kojoj su do sada svoj bronzani lik dobili Nadežda Petrović, Đorđe Vajfert, general Jovan Dragašević, Stanislav Binički, Arčibald Rajs, general Koča Popović, Vladislav Petković Dis, Sveti iguman Pajsije i Sveti đakon Avakum, a bronzane biste vojvoda Stepa Stepanović i kralj Aleksandar Prvi Karađorđević. To su ličnosti koje nas podsećaju da je i u ratu moguće biti čovek, dati najbolje od sebe narodu, otadžbini, za sve one koji behu, za one koji dolaze, za večnost. Naš dug prema njima je da se sećamo i da dostojno čuvamo nasleđe za buduće generacije, rekao je pukovnik Karapandžin.
Bareljef sa Disovim likom otkrio je akademik Matija Bećković, podsetivši na ličnost velikog pesnika: Dis nije samo dika srpske poezije i tvorac najtananije melodije srpskog jezika, nego i jedan od najsvetlijih likova u srpskom vojevanju za slobodu. Iako je zbog uzanih prsiju bio oslobođen vojne obaveze, Dis nije sebe poštedeo albanske golgote. Još 1913. svoju zbirku pesama Mi čekamo cara posvetio je komandantu Prve armije, prestolonasledniku Aleksandru Karađorđeviću, a svoju smrt predvideo je, imenovao i opevao u pesmi „Utopljene duše”, šest godina pre nego što se obistinila.
Pored spomen-obeležja Na braniku otadžbine i lika Nadežde Petrović, autoru Disovog bareljefa ovo je treće delo izloženo u Centralnom holu.
Umetnički deo programa najavila je Disovom pesmom dramska umetnica Biljana Đurović. Po otkrivanju, kao svojevrsni omaž pesniku, izveden je umetnički program Pesme koje večno ostaju – Veliki rat u pesmama, koji su pripremili Medija centar „Odbrana” i Udruženje ratnih dobrovoljaca Srbije 1912–1918.
U programu su nastupili vokalni solisti Danka Stojiljković, Danilo Živković, Biljana Petković, Vesna Dimić, Ivica Stančić i Aleksa Zarev, uz pratnju Umetničkog ansambla Ministarstva odbrane „Stanislav Binički”, podsetivši svojim izvođenjem na vreme velikih iskušenja Srbije sa početka XX veka.
Stihove Vladislava Petkovića Disa kazivali su studenti Akademije lepih umetnosti u Beogradu.
U intervjuu datom 19. septembra 2019. godine, Mirko Mrkić Ostroški je, između ostalog, rekao: Posvetio sam se dizajnu i opremi knjige jer nisam imao atelje, nisam imao prostora gde da se bavim vajarstvom, pa sam se u poslednje vreme, zahvaljujući jednom prostoru, posvetio uglavnom reljefima. Uradio sam nekoliko reljefa koji su postavljeni. U Udruženju književnika nalazi se moj reljef Vladislava Petkovića Disa i Janka Veselinovića, a uradio sam i lik Nadežde Petrović u Domu Vojske, povodom godišnjice njene smrti.
Disov mural
Početkom maja 2017. godine, povodom stogodišnjice smrti Vladislava Petkovića Disa (1917–2017), strit art umetnica Aleksandra Petković TKV (The Kraljica Vila) u dvorištu beogradske Filološke gimnazije oslikala je mural sa Disovim likom. Ovaj rad bio je vizuelni simbol Beogradskog festivala poezije Trgni se! Poezija!, u organizaciji Udruženja Treći Trg, realizovanog 11–15. maja 2017. godine u Beogradu, Čačku i Pančevu, pod sloganom Izvan svakog zla (Beyond All Evil).
Disov mural ujedno je i likovno rešenje korice pratećeg časopisa za književnost Treći trg (sveska 55–56, god. XIII, Beograd, 2017). U ovom dvojezičnom, srpsko-engleskom izdanju zastupljeno je više od šezdeset pesnika festivala koji su kazivali poeziju na 15 jezika. Časopis otvaraju Disove pesme „Naši dani” (‟Our days”), „Nirvana” (‟Nirvana”), „Tamnica” (‟Dangeon”) i „Možda spava” (‟Perhaps She Sleeps”) (str. 7–15). Na festivalu je predstavljeno i srpsko-englesko izdanje Disovih izabranih pesama ‟Drowned Souls” („Utopljene duše”), izdanje Trećeg Trga i Čigoja štampe, u izboru Dejana Matića, osnivača i direktora festivala, i prevodu Novice Petrovića.
Izvor – mr Marijana Matović, Gradska biblioteka „Vladislav Petković Dis“
