Bez Gazivoda nema ostanka ni opstanka na ovom području, poručio je predsednik Srbije Aleksandar Vučić ispred brane jezera sa kog je pre dva dana počeo svoju dvodnevnu posetu Kosovu.
Vučić je tada ponovio nešto što se i ranije moglo čuti tokom pregovora između kosovske i srpske strane, da su upravo Gazivode jedan od ključnih, strateških pitanja, takoreći kamen spoticanja u napetom briselskom dijalogu.
– Brana Gazivode od ogromnog je značaja za Srbe i za Albance. Najveći deo Metohije dobija vodu odavde, kao i Priština tokom leta. Jezero je i za nas od ogromnog značaja jer bez Gazivoda nema opstanka ljudi u Ibarskom Kolašinu i Zubinom Potoku – naglasio je Vučić.
Srbija je, kako je rekao, uložila skoro 128 miliona dinara u obnovu brane, a do kraja septembra u te svrhe biće obezbeđeno dodatnih 12 miliona dinara.
„Odmah nakon potpisivanja Briselskog sporazuma (april 2013) predstavnici vlasti i pregovaračkih timova iz Srbije i sa Kosova su stavili do znanja da dogovor o upravljanju hidrosistemom „Ibar – Lepenac“ neće biti lako postignut“, navodi u istraživanju „Primena nove paradigme održivog razvoja potopljenih područja u nalaženju konačnog rešenja za status hidrosistema Ibar – Lepenac“ Dragiša Mijačić, direktor Instituta za teritorijalni ekonomski razvoj – InTER.
Argumenti predstavnika Srbije se odnose, kako navodi, na činjenicu da se najveći deo infrastrukture hidrosistema „Ibar – Lepenac“ nalazi na teritoriji opštine Zubin Potok u kojoj većinu stanovništva čine Srbi. Pored toga, izgradnja hidrosistema „Ibar – Lepenac“ je finansirana iz kredita Svetske banke koji se već godinama otplaćuje iz budžeta Vlade Srbije. Otuda, napominje Mijačić, Vlada u Beogradu smatra da ima legitimitet u nametanju razgovora o sudbini ovog preduzeća. S druge strane, predstavnici Vlade Kosova ne žele da pregovaraju o sudbini hidrosistema „Ibar – Lepenac“ jer je deo imovine Kosova, a po njihovoj tvrdnji nikakvi pregovori o imovini Kosova ne dolaze u obzir.
Hidrosistem „Ibar – Lepenac“ predstavlja strateški ekonomski resurs na Kosovu. Jezero Gazivode je 24 kilometra duga akumulacija od 380 miliona kubnih metara vode koja se manjim delom (jedna trećina) nalazi na teritorijama opštine Tutin i Novog Pazara, a većim na teritoriji opštine Zubin Potok.
Brana „Gazivode“ predstavlja jednu od najvećih zemljanih brana u Evropi, duga je 460 metara, visoka 107 metara. Ispod brane se nalazi hidroelektrana sa dve turbine i kompenzaciono jezero „Pridvorica“ odakle počinje sistem vodonosnih kanala, Piše: Lj. Bukvić.
Izgradnja severnog dela hidrosistema, navodi se u istraživanju InTER-a, započeta je 1972. kada je DŽemal Bijedić, predsednik vlade SFRJ, položio kamen temeljac za izgradnju zemljane brane u blizini sela Gazivode, po čemu su kasnije brana, jezero i hidroelektrana dobili ime. Brana Gazivode je završena 1977, hidroelektrana 1983, dok je kompletna izgradnja severnog dela hidrosistema završena 1986. godine. Projekat se finansirao iz kredita Svetske banke, a građevinske radove je izvodila „Hidrotehnika“ iz Beograda.
Ovaj hidrosistem snabdeva pijaćom vodom stanovnike na 15 odsto teritorije Kosova, na području gradova Kosovske Mitrovice, Zvečana, Srbice, Vučitrna, Glogovca i Prištine sa okolinom.
Hidrosistemom upravlja Javno preduzeće „Ibar – Lepenac“ sa sedištem u Prištini, koje je osnovano 1967. godine, dok je 1986. preregistrovano u društveno preduzeće za potrebe rada i održavanja infrastrukture i uređaja višenamenskog sistema. Dolaskom misije UNMIK i osnivanjem Kosovske agencije poverenja Hidrosistem „Ibar – Lepenac“ postaje javno preduzeće. Početkom 2008. godine hidrosistem je postao Vodoprivredno preduzeće „Ibar – Lepenac“, deoničarsko društvo u stoprocentnom vlasništvu Vlade Kosova.
„Preduzeće ima 196 zaposlenih i snabdeva vodom za piće nekoliko regionalnih vodovoda na Kosovu, zatim obezbeđuje vodu za navodnjavanje poljoprivrednog zemljišta i industrijska postrojenja (Trepča, Kosovo B, Kosovo A i Feronikl) i proizvodi električnu energiju“, navodi InTER.
Međutim, s druge strane, kako navodi Mijačić u svom tekstu, instalacijama hidrosistema „Ibar – Lepenac“ na severu Kosova upravlja Javno preduzeće za vodosnabdevanje i za proizvodnju i distribuciju električne energije „Ibar“, sa sedištem u Zubinom Potoku. Javno preduzeće je osnovala Vlada Srbije 15. marta 2002, ali nikada zvanično nije prepoznato od strane nadležnih organa UNMIK administracije, pa ga time institucije Kosova smatraju nelegitimnim.
Foto: EPA-EFE/ ĐORĐE SAVIĆ-DANAS